در کنار تعاریف دقیق علمی و فنی که از بخش‌های مختلف خودرو می‌شنویم، دنیایی از اصطلاحات عامیانه یا به عبارت دیگر “زبان مکانیک‌ها” نیز وجود دارد که به شکلی ملموس، بیانگر مشکلاتی است که در خودرو رخ می‌دهد. این عبارت‌های رایج، تنوع زیادی داشته و از آنجایی که هر راننده‌ای ممکن است با وقوع یکی از این مشکلات در خودروی خود مواجه شود، دانستن آن‌ها نه تنها جذاب، بلکه برای عیب یابی خودرو و درک بهتر شرایط وسیله نقلیه، بسیار ضروری و مفید است. در این راهنمای جامع، به بررسی عمیق این اصطلاحات و علائم خرابی موتور خودرو می‌پردازیم.
مشکلات مربوط به پیستون و رینگ‌ها
رینگ چسباندن
منظور از رینگ در اینجا، حلقه‌های فلزی قرار گرفته روی پیستون‌هاست که وظیفه آب‌بندی محفظه احتراق را بر عهده دارند. وقتی موتور به شکل غیرمعمول داغ شده تا حدی که به نقطه جوش می‌رسد، اجزای داخلی موتور مثل رینگ و پیستون نیز دچار انبساط حجمی بیش از حد می‌شوند. این انبساط باعث چسبیدن این قطعات به جداره سیلندر در اثر فشار شدید خواهد شد. در این وضعیت، اگر خنک شدن موتور ناگهانی باشد (مثلاً ریختن آب روی موتور داغ)، رینگ‌ها فرصت کافی برای انقباض هماهنگ با بلوک سیلندر را ندارند. در نتیجه، رینگ‌ها به جداره داغ داخل سیلندر چسبیده و روی سطح صاف و صیقلی آن خط و خش‌های عمیقی می‌اندازند که پیامد قطعی آن، بروز روغن سوزی شدید خواهد بود. این یکی از جدی‌ترین علائم خرابی موتور خودرو است.
رینگ شکستن
شکستن رینگ‌های پیستون، اتفاقی است که باعث ایجاد صدای تق‌تق فلزی در حین کارکرد پیشرانه شده و می‌تواند منجر به کاهش شدید کمپرس موتور و روغن سوزی شود. این پدیده معمولاً در اثر فشار زیاد و ناگهانی به موتور (ناک زدن)، چسبیدن لحظه‌ای رینگ به جداره سیلندر، کیفیت پایین آلیاژ رینگ و یا نصب نادرست رخ می‌دهد. در این حالت، رینگ‌ها در شیار مخصوص خود روی پیستون، به دو یا حتی چند تکه تبدیل می‌شوند که می‌تواند به دیواره سیلندر و پیستون آسیب جدی وارد کند.
مشکلات مربوط به روانکاری و احتراق
روغن سوزی
روغن موتور در کف پیشرانه و در قسمتی به نام کارتر (Oil Pan) ذخیره می‌شود. وجود روغن برای روانکاری، خنک‌کاری و تمیزکاری قطعات متحرک پیشرانه حیاتی است. اگر این روغن به هر دلیلی (مانند خرابی رینگ‌ها یا لاستیک‌های ساق سوپاپ) به درون محفظه احتراق نفوذ کند، همراه با بنزین خواهد سوخت. این اتفاق منجر به خروج دود آبی‌رنگ مشخص از اگزوز و کاهش مداوم سطح روغن پیشرانه می‌شود که به آن، روغن سوزی می‌گویند. این مشکل اگر از بالا و از ناحیه سرسیلندر باشد، معمولاً به دلیل فرسودگی گایدهای سوپاپ است که نیاز به تعمیر سرسیلندر دارد و گاهی به تعویض بهترین واشر سر سیلندر نیز منجر می‌شود.
سوختن شمع
کار نکردن یک یا چند شمع سیلندر به دلیل خرابی الکترود یا آلودگی بیش از حد آن را “شمع سوزی” می‌گوییم. این اتفاق معمولا بر اثر روغن سوزی شدید رخ می‌دهد. چرا که دود و ذرات کربن حاصل از سوختن روغن، روی الکترود و عایق چینی شمع می‌نشیند و مانع از ایجاد جرقه قوی و موثر می‌شود. در نتیجه، سیلندری که شمع آن سوخته است، یا به طور کامل از کار می‌افتد (تک کار کردن) و یا احتراق بسیار ضعیفی خواهد داشت. شمع سوخته را اگر باز کنیم، دهانه آن کاملاً کثیف، سیاه و آغشته به روغن است.
خام سوزی
اگر سوختی که توسط انژکتورها به داخل سیلندر پاشیده می‌شود به طور کامل نسوزد، به صورت نسوخته از اگزوز خارج می‌شود و دودی به رنگ سیاه و با بوی تند بنزین ایجاد می‌کند. به این وضعیت، خام‌سوزی می‌گوییم. خام‌سوزی علاوه بر کاهش شدید قدرت موتور، باعث افزایش چشمگیر مصرف سوخت نیز خواهد شد. دلایل آن می‌تواند شامل خرابی انژکتور، سنسور اکسیژن یا ضعیف بودن جرقه شمع باشد.
تک کارکردن پیشرانه
وقتی یک یا چند سیلندر موتور به دلیل مشکلاتی نظیر عدم جرقه‌زنی، نرسیدن سوخت یا نداشتن کمپرس کافی، به درستی کار نمی‌کنند، اصطلاحاً گفته می‌شود که موتور “تک کار می‌کند” یا “سه کار می‌کند” (در موتور چهار سیلندر). در این وضعیت، لرزش شدید موتور در حالت درجا و صدای نامنظم و خشن آن از نشانه‌های رایجی است که خبر از کار نکردن صحیح موتور می‌دهد. موتور در این وضعیت هم قدرت بسیار کمی خواهد داشت و هم مصرف سوخت بالایی دارد.
خرابی‌های اساسی و جدی موتور
یاتاقان زدن
یاتاقان‌ها پوسته‌های هلالی شکلی هستند که محل اتصال میل‌لنگ به بلوک موتور و همچنین شاتون‌ها به میل‌لنگ را تشکیل می‌دهند. این قطعات حیاتی با لایه‌ای از روغن پرفشار از تماس مستقیم فلز با فلز جلوگیری می‌کنند. حال اگر به هر دلیلی مثل کاهش سطح روغن، خرابی پمپ روغن یا استفاده از روغن نامناسب، این لایه روغن از بین برود و تماس فلز با فلز رخ دهد، سطح نرم یاتاقان دچار خراشیدگی و آسیب می‌شود. این آسیب که با ایجاد صدای “تق تق” شدید و بم همراه است، یاتاقان زدن نام دارد. اگر این اتفاق با شدت کمتری رخ دهد و سریعاً موتور خاموش شود، به آن “ترساندن یاتاقان” نیز گفته می‌شود.
شاتون زدن
این اصطلاح به معنی خم شدن یا شکستن قطعه شاتون و در موارد حاد، خروج آن از بغل بلوک سیلندر است که در اصطلاحی دیگر به آن “دست در آوردن” نیز می‌گویند. وقتی موتور خودرو یاتاقان می‌زند، اصطکاک بین یاتاقان و میل‌لنگ به شدت افزایش یافته و در نتیجه شاتون نمی‌تواند آزادانه حرکت کند. این اصطکاک ممکن است باعث قفل شدن شاتون به دور میل‌لنگ شده و با نیروی انفجار پیستون، به بغل دیواره سیلندر یا بلوک موتور برخورد کند. در این وضعیت، شاتون از زیر پیستون خواهد شکست و بلوک سیلندر را سوراخ می‌کند. این یکی از پرهزینه‌ترین انواع خرابی موتور است.
سوختن موتور
اگر خرابی‌های پیش آمده در موتور خودرو، باعث ایجاد مشکلات اساسی و زنجیره‌ای در آن شود به نحوی که نیاز به باز شدن کامل و تعمیرات اساسی داشته باشد، اصطلاحاً گفته می‌شود که “موتور سوخته است”. این حالت معمولاً ترکیبی از رینگ چسباندن، یاتاقان زدن و آسیب دیدگی میل لنگ است که به آن قفل شدن کامل موتور هم می‌گویند.
تعمیرات تخصصی سرسیلندر و بلوک موتور
| اصطلاح | شرح فنی | علائم رایج |
|---|---|---|
| واشر زدن | سوختن یا دفورمه شدن واشر سرسیلندر | قاطی شدن آب و روغن، جوش آوردن، کم شدن آب رادیاتور |
| کف تراشی | صاف کردن سطح سرسیلندر یا بلوک سیلندر | پس از هر بار باز کردن سرسیلندر برای اطمینان از آب‌بندی |
| بوش و برقو زدن | ترمیم و سایز کردن دیواره داخلی سیلندر | روغن سوزی شدید، ضعف کمپرس موتور |
| پورت و پولیش | صیقلی کردن مجاری ورود هوا و خروج دود | برای افزایش راندمان و تیونینگ موتور |
واشر زدن و واشر ترساندن
بین بلوک سیلندر و سرسیلندر، قطعه‌ای حیاتی به نام واشر سر سیلندر قرار دارد که وظیفه آب‌بندی کانال‌های آب، روغن و محفظه احتراق را بر عهده دارد. در اثر گرم شدن بیش از حد موتور (جوش آوردن)، این واشر که معمولاً از لایه‌های فلزی و نسوز ساخته شده، می‌سوزد و تغییر شکل می‌دهد. در نتیجه نمی‌تواند به خوبی عمل آب‌بندی را انجام دهد و باعث مشکلاتی مثل قاطی شدن آب و روغن، فرار کمپرس موتور و ورود آب به سیلندر می‌شود. نیم‌سوز شدن واشر را اصطلاحاً “ترسیدن واشر” می‌گویند که معمولاً مشکلات گفته شده را به شکل خفیف‌تری دارد. استفاده از محصولات باکیفیت مانند واشر سرسیلندر برند hsarico و یک فیکسچر مناسب می‌تواند عمر این قطعه را افزایش دهد.
آب و روغن قاطی کردن
این اتفاق مشخصاً در اثر سوختن واشر سر سیلندر 405 یا ترک برداشتن بلوک سیلندر یا سرسیلندر رخ می‌دهد. نتیجه آن، مخلوط شدن آب سیستم خنک‌کاری و روغن موتور است. در این حالت، به خاطر ورود آب به داخل روغن، رنگ روغن موتور به صورت شیری یا کرم‌رنگ تغییر می‌کند و چون از کیفیت روغن به شدت کاسته می‌شود و خاصیت روانکاری خود را از دست می‌دهد، باید هرچه سریع‌تر به داد پیشرانه رسید تا از بروز خرابی‌های فاجعه‌بار دیگر مثل یاتاقان زدن جلوگیری شود.
سوپاپ زدن
این تعریف شامل هرگونه خرابی در سوپاپ‌ها مثل کج شدن، آب شدن، سوختن یا شکستن است. گاهی مواقع، مانند پاره شدن تسمه تایم در خودروهایی که پیستون و سوپاپ با هم تداخل دارند (Interference Engine)، پیستون با سوپاپ‌های باز برخورد کرده و باعث کج شدن ساق سوپاپ می‌شود. همچنین گرمای بیش از حد موتور و وجود سوخت اضافی (خام سوزی) می‌تواند باعث سوختن لبه‌های سوپاپ دود شود. این اتفاق فرار کمپرس را به دنبال داشته و باعث کاهش شدید قدرت موتور می‌شود.
سایر اصطلاحات رایج در عیب یابی خودرو
- برق دزدی: نشتی جریان برق از مسیر اصلی خود به بدنه خودرو، خصوصاً در وایرها، که باعث کاهش کیفیت جرقه شمع و اختلال در کارکرد موتور می‌شود.
- سوختن صفحه کلاچ: زمانی که سطح صفحه کلاچ به دلیل نیم‌کلاچ کردن زیاد یا کیفیت پایین، صیقلی و شیشه‌ای شود و نتواند نیرو را به خوبی منتقل کند. علامت آن، بالا رفتن دور موتور بدون افزایش متناسب سرعت است.
- فیلر زدن و شیم گیری: تنظیم دقیق فاصله بین ساق سوپاپ و اهرم‌های فعال‌کننده آن (اسبک یا بادامک) برای اطمینان از باز و بسته شدن کامل و به موقع سوپاپ‌ها.
- کمپرس و بخار موتور: وقتی رینگ‌های موتور ضعیف می‌شوند، گازهای داغ حاصل از احتراق از کنار آن‌ها فرار کرده و به کارتر روغن می‌رسند. این اتفاق باعث افزایش فشار و دمای داخل کارتر و ایجاد بخار روغن می‌شود که از نشانه‌های ضعف کلی موتور است.
پرسش و پاسخ متداول (FAQ)
فرق یاتاقان زدن با شاتون زدن چیست؟
یاتاقان زدن مرحله اولیه خرابی است که در آن پوسته‌های یاتاقان آسیب می‌بینند و صدای تق‌تق ایجاد می‌شود. اگر به این مشکل رسیدگی نشود، می‌تواند به مرحله بعدی یعنی “شاتون زدن” منجر شود که در آن خود قطعه شاتون به دلیل اصطکاک زیاد قفل کرده، می‌شکند و ممکن است بلوک موتور را سوراخ کند.
آیا همیشه دود آبی به معنی نیاز به تعمیر کامل موتور است؟
خیر. دود آبی نشانه قطعی روغن سوزی است، اما منشأ آن متفاوت است. اگر دود آبی فقط در ابتدای استارت زدن خودرو و پس از چند ساعت خاموش بودن دیده شود، معمولاً مشکل از لاستیک‌های ساق سوپاپ (Valve Seals) در سرسیلندر است که تعمیر آن به مراتب کم‌هزینه‌تر از تعمیر کامل موتور و تعویض رینگ و پیستون است.
اولین اقدام بعد از مشاهده “آب و روغن قاطی کردن” چیست؟
بلافاصله خودرو را متوقف و خاموش کنید. ادامه رانندگی در این شرایط به دلیل از بین رفتن خاصیت روانکاری روغن، می‌تواند در عرض چند دقیقه منجر به یاتاقان زدن و سوختن کامل موتور شود. خودرو باید توسط یدک‌کش به تعمیرگاه منتقل شود.
نتیجه‌گیری
آشنایی با اصطلاحات رایج مکانیکی، گام اول در فرآیند مهم عیب یابی خودرو است. درک مفاهیمی مانند رینگ چسباندن، روغن سوزی یا یاتاقان زدن به شما کمک می‌کند تا نه تنها با مکانیک خود بهتر ارتباط برقرار کنید، بلکه با تشخیص به موقع علائم خرابی موتور خودرو، از بروز هزینه‌های سنگین‌تر جلوگیری نمایید. به یاد داشته باشید که رسیدگی سریع به مشکلات کوچک و استفاده از قطعات باکیفیت مانند واشر سر سیلندر 206 یا فیکسچر 405 و حتی لنت ترمز مرغوب، کلید اصلی حفظ سلامت و طول عمر پیشرانه وسیله نقلیه شماست.
درج و بروزرسانی محتوا و سئو توسط تیم طراحی سایت و سئو تیکینو انجام شده است .