موتور TU5: بررسی تاریخچه، عملکرد و کاربردها در صنعت خودروسازی ایران
موتور TU5 (تیو۵) (TU5 engine) یکی از شناخته‌شده‌ترین پیشرانه‌ها در بازار خودروی ایران است و کمتر کسی است که با این موتور آشنایی نداشته باشد. این موتور برای اولین بار در اوایل دهه ۱۳۸۰، همزمان با شروع تولید پژو ۲۰۶ در خطوط تولید ایران خودرو به بازار عرضه شد. از آن زمان تاکنون، موتور TU5 بیش از ۲۰ سال است که بخش عمده‌ای از قوای محرکه خودروهای سبک و سایز کوچک کشور را تأمین کرده است.
این پیشرانه توسط گروه خودروسازی PSA (پژو-سیتروئن) طراحی و ساخته شد و یکی از موفق‌ترین و پرکاربردترین موتورهای تاریخ اروپا محسوب می‌شود. علیرغم اینکه بیش از چهار دهه از عرضه اولیه این موتور به بازار جهانی می‌گذرد، هنوز نسخه‌های مختلف این موتور در خطوط تولید ایران خودرو در حال تولید هستند.
مشخصات فنی موتور TU5 (تیو۵)
پیشرانه TU5، یک موتور ۴ سیلندر خطی است که نخستین بار در سال ۱۹۸۶ بر روی مدل سیتروئن AX نصب شد و به‌عنوان جایگزین پیشرانه‌های سری X معرفی شد. این موتور طراحی مشابهی با پیشرانه‌های سری X دارد، اما تفاوت اصلی آن استفاده از تسمه تایم به جای زنجیر تایم است. این تغییر باعث عملکرد روان‌تر و بی‌صداتر موتور شده، هرچند که عمر مفید کمتری دارد.
این موتور در ابتدا به صورت کاربراتوری، سپس انژکتوری و حتی در نسخه‌های دیزلی تولید شده است. نسخه‌هایی که در خطوط تولید ایران خودرو به مونتاژ می‌رسند، با کد EF شناخته می‌شوند و در همکاری با شرکت آلمانی FEV طراحی و توسعه یافته‌اند. مدل‌های رایج موتور TU5 (تیو۵) در بازار ایران، شامل مدل TU3 با حجم ۱.۳ لیتر و ۸ سوپاپ و مدل TU5 با حجم ۱.۶ لیتر و ۱۶ سوپاپ هستند.
موتور ۱.۶ لیتری TU5 با کد شناسایی TU5، به‌عنوان قوی‌ترین نسخه این خانواده شناخته می‌شود. این موتور به سیستم سوپاپ‌بندی DOHC با ۴ سوپاپ برای هر سیلندر مجهز است که در مجموع ۱۶ سوپاپ را برای بهبود تنفس و بازدهی موتور فراهم می‌آورد. این تغییر باعث افزایش توان و گشتاور موتور شده و مصرف سوخت را بهبود می‌بخشد.
طراحی و ساختار موتور TU5
موتور TU5 (تیو۵) از ابتدا دارای سرسیلندر آلومینیومی بود، در حالی که نسخه‌های اولیه این موتور از بلوک چدنی استفاده می‌کردند. با عرضه بلوک‌های آلومینیومی، وزن کلی موتور کاهش یافت. طراحی بلوک این موتور به‌صورت بسته (Closed Deck) است، به این معنا که مسیرهای گردش مایع خنک‌کننده قابل مشاهده نیستند. این طراحی موجب می‌شود که موتور بتواند فشارهای بیشتری را در طول زمان تحمل کند و از تغییر شکل ناشی از حرارت و فشار مقاومت بیشتری نشان دهد.
این طراحی خاص باعث افزایش دوام موتور شده و همچنین قابلیت ارتقای فنی و تیونینگ بالاتری را برای علاقه‌مندان به خودروهای اسپرت و تیونینگ فراهم می‌آورد.
محبوبیت موتور TU5 در ایران
موتور TU5 به دلیل عملکرد خوب نسبت به حجم آن، دوام بالا، در دسترس بودن قطعات یدکی و تجربه بالا و دانش تعمیرکاران نسبت به این موتور در ایران، بسیار محبوب است. علاوه بر این، مصرف سوخت اقتصادی این موتور باعث شده که این پیشرانه به گزینه‌ای جذاب برای خودروهای سبک‌وزن و شهری تبدیل شود. موتور TU5 در نسخه انژکتوری و همراه با کاتالیزور با استاندارد آلایندگی یورو ۴ عرضه می‌شود، که آن را به گزینه‌ای مناسب برای بازار خودروی ایران تبدیل کرده است.
ارتقای موتور TU5 (تیو۵)
در نسخه‌های ارتقایافته موتور TU5 (تیو۵)، این پیشرانه قادر به تولید حدود ۱۶۰ اسب بخار توان است. این قدرت در خودروهای سبک‌وزن باعث عملکردی چالاک و قابل توجه می‌شود. همچنین قابلیت تجهیز این موتور به توربوشارژر وجود دارد، که می‌تواند عملکرد موتور را بهبود دهد. البته این ارتقا هزینه‌های فنی و نگهداری بالاتری به همراه دارد و ممکن است برای استفاده‌های روزمره و شهری به‌صرفه نباشد.
در مجموع، موتور TU5 (تیو۵) با توانمندی‌های فنی خود، دوام و قابلیت‌های ارتقا، به یکی از پیشرانه‌های محبوب و پرکاربرد در صنعت خودروسازی ایران تبدیل شده است و همچنان در خطوط تولید این کشور حضور فعال دارد.
مشخصات فنی موتور TU5 (تیو۵)
در اینجا مشخصات دقیق موتور TU5 را مشاهده می‌کنید که در بازار خودروی ایران مورد استفاده قرار می‌گیرد:
| ویژگی | مشخصات |
|---|---|
| کد شناسایی موتور | PSA-TU5 |
| ساختار موتور | I4 / خطی |
| نوع سوخت / سیستم سوخت‌رسانی | بنزین / انژکتور MPI |
| حجم موتور | ۱.۶ لیتر |
| تعداد سیلندر / سوپاپ | ۴ / ۱۶ |
| تنفس موتور | طبیعی |
| قدرت | ۱۰۵ اسب بخار |
| گشتاور | ۱۴۲ نیوتن‌متر |
| نسبت تراکم | ۱۰.۵:۱ |
| میانگین مصرف سوخت | ۶.۶ لیتر در هر ۱۰۰ کیلومتر |
| استاندارد آلایندگی | یورو ۴ |
| نوع روغن موتور | 10W40-SL |
| میزان روغن موتور | ۳.۲۵ لیتر (با فیلتر) |
انواع موتور TU5
در بازار خودروی ایران، موتور TU5 (تیو۵) در دو نسخه فرانسوی و ایرانیزه عرضه می‌شود:
-
نسخه فرانسوی (TU5 NFU):
-
نسخه اولیه موتور TU5 که در دهه ۱۳۸۰ به بازار ایران وارد شد. این نسخه با کد NFU شناخته می‌شود و از طراحی پیستون کله‌قندی بهره می‌برد که ضریب تراکم بالاتری دارد.
-
به دلیل طراحی خاص و عملکرد بهتر، این نسخه انتخاب اول تیونرها برای ارتقای توان موتور محسوب می‌شود.
-
-
نسخه ایرانیزه (TU5 NFS):
-
نسخه ایرانیزه این موتور که با پیستون تخت و ضریب تراکم کمی پایین‌تر تولید شده، در داخل کشور و به‌طور کامل توسط بازرگانی ساری تولید می‌شود.
-
این نسخه با کد NFS (JP4S) شناخته می‌شود و اگرچه توان خروجی مشابه نسخه فرانسوی دارد، اما از نظر کیفیت ساخت، به‌طور معمول در سطح پایین‌تری قرار دارد.
-
موتور TU5P؛ نسخه بهبودیافته TU5
در سال ۲۰۱۲، شرکت PSA با عرضه مدل‌های پژو ۳۰۱ و سیتروئن C-Elysee، تغییراتی در موتور TU5 ایجاد کرد و نسخه جدیدی با نام سری EC5 معرفی کرد. این نسخه به سیستم CVVT (زمان‌بندی پیوسته متغیر سوپاپ‌ها) مجهز شد که به طور مستقیم بر توان موتور تأثیر نمی‌گذارد، اما استاندارد آلایندگی را از یورو ۴ به یورو ۵ ارتقا داد.
این نسخه جدید با نام‌های TU5P، TU5+ یا TU5 پلاس وارد بازار ایران شد. در این زمان، گروه خودروسازی سایپا نیز موتور جدیدی تحت عنوان ME16 معرفی کرد. علیرغم تفاوت در نام‌گذاری، مشخصات فنی این موتور کاملاً مشابه TU5P است. به عبارت دیگر، ME16 همان TU5P است که تحت همکاری با برند سیتروئن وارد بازار ایران شده است.
این تفاوت در نام‌گذاری به دلیل همکاری‌های متفاوت میان بازرگانی ساری (پژو) و سایپا (سیتروئن) در دوران برجام رخ داد. در حقیقت، این دو برند تحت مجموعه PSA (اکنون استلانتیس) قرار دارند و موتور EC5 به‌صورت مشترک به هر دو خودروساز ایرانی منتقل شد، اما با نام‌های مختلف عرضه گردید. تمامی قطعات به‌کاررفته در TU5P و ME16 یکسان و مشابه هستند.
طراحی ظاهری موتور TU5 (تیو۵)
موتور TU5 برای مشتریان ایرانی شناخته‌شده و آشنا است. این پیشرانه طراحی جمع‌وجوری دارد و در نسخه‌های اولیه فاقد پوشش تزئینی بوده است. پوشش سوپاپ پلاستیکی آن که به شکل مستطیل خط‌دار طراحی شده، به‌طور معمول دارای لوگوی پژو است، در حالی که در نسخه‌های مونتاژی بازرگانی ساری، لوگوی ایران خودرو نیز روی آن دیده می‌شود. در صورتی که پیشرانه‌ای را در پژو ۲۰۶ مشاهده کنید که دارای درسوپاپ فلزی باشد، احتمالاً با موتور TU3 روبه‌رو هستید.
نکته‌ای که باید به آن توجه کرد، این است که پوشش تزئینی فقط در نسخه TU5P دیده می‌شود. به همین دلیل، در اکثر نسخه‌ها، می‌توان دسته موتور بالا، منیفولد اگزوز، کاور تسمه تایم و بخشی از سیم‌کشی سیستم کویل و انژکتورها را مشاهده کرد. با این حال، طراحی مرتب و منظم قطعات موتور باعث می‌شود که ظاهری شلوغ و گیج‌کننده نداشته باشد.
باکس فیلتر هوا به صورت مستطیل کشیده در جهت عمود بر جلوی خودرو و موازی با بلوک موتور قرار دارد. همچنین، پلنوم اینتیک (محفظه هوا میان فیلتر و سرسیلندر) در مدل‌های قدیمی به صورت استوانه‌ای طراحی شده بود، اما در مدل‌های جدید به شکل مکعب مستطیل با طراحی خط‌دار ساخته شده است.
در مجموع، با توجه به تغییرات تدریجی که طی سال‌ها روی موتور TU5 (تیو۵) اعمال شده، اکثر خودروهای مجهز به این پیشرانه از ظاهری به‌روزرسانی‌شده برخوردارند که شامل طراحی خط‌دار پلنوم اینتیک و درپوش پلاستیکی سوپاپ‌ها می‌شود.
خودروهای مجهز به موتور TU5
موتور TU5 (تیو۵) نخستین بار در نسخه‌های تیپ ۵ و ۶ از خانواده پژو ۲۰۶ وارد بازار خودروی ایران شد. اما پس از اعمال تحریم‌های گسترده و محدودیت‌های وارداتی، این پیشرانه به تدریج بر روی بسیاری از خودروهای تولیدی و مونتاژی بازرگانی ساری نیز استفاده شد.
خودروهایی که از موتور TU5 بهره برده‌اند به غیر از خانواده پژو ۲۰۶ شامل مدل‌هایی مانند:
-
دانگ فنگ H30 کراس
-
پژو ۲۰۷
-
رانا
-
پژو ۴۰۵
-
پژو پارس
-
و در حجم محدود، سمند
این گسترش استفاده از موتور TU5 (تیو۵) به دلیل تطبیق‌پذیری بالای این پیشرانه با پلتفرم‌های مختلف و همچنین توانایی تأمین داخلی قطعات آن صورت گرفته است.
اگر به موتور ارتقایافته EC5 که تحت نام TU5P توسط بازرگانی ساری عرضه شده توجه کنیم، باید به خودروی تارا نیز اشاره کنیم که از این پیشرانه بهره‌مند شده است. علاوه بر این، در صورت توجه به موتور ME16 (که در واقع همان TU5P است و توسط سایپا عرضه می‌شود)، خودروهایی مانند شاهین و پارس‌خودرو P90 (نسخه بومی‌سازی‌شده داچیا لوگان) نیز از این موتور استفاده می‌کنند.
جمع‌بندی موتور TU5
موتور TU5 با وجود اینکه از نظر فنی در رده پیشرانه‌های قدرتمند و پیشرفته قرار نمی‌گیرد، توانسته است عملکردی قابل قبول در زمینه شتاب اولیه، کشش ثانویه و مصرف سوخت ارائه دهد. این پیشرانه به دلیل ترکیب مناسب توان خروجی و گیربکس ۵ دنده دستی، به‌عنوان یک موتور اقتصادی و قابل اعتماد در خودروهای سبک‌وزن سدان و هاچ‌بک‌های سایز کوچک شناخته شده است. این ویژگی‌ها باعث شده تا موتور TU5 در ایران محبوبیت زیادی پیدا کند.
هرچند موتور TU5 در سال ۲۰۰۶ و با معرفی نسل جدید پیشرانه‌های Prince که حاصل همکاری PSA و BMW بود، از چرخه تولید جهانی کنار رفت، اما به دلیل تحریم‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی، این پیشرانه همچنان در ایران تولید می‌شود. نسخه ارتقایافته آن، TU5P، با تغییرات جزیی در ساختار، همچنان در خطوط تولید خودروهای ایرانی قرار دارد.
با توجه به شرایط سیاسی و اقتصادی موجود، احتمالاً موتور TU5 (و نسخه TU5P) همچنان در صنعت خودروسازی ایران باقی خواهد ماند و به حضور خود در بازار خودروهای داخلی ادامه خواهد داد، بدون اینکه تغییرات عمده‌ای در طراحی و فناوری آن اعمال شود. این پیشرانه، در مجموع، به یکی از ارکان اصلی تولید خودرو در ایران تبدیل شده است.
سوالات متداول درباره موتور TU5
1-موتور TU5 ساخت کدام کشور است و اصالت آن به کجا بازمی‌گردد؟
موتور TU5 از محصولات گروه خودروسازی PSA (پژو-سیتروئن) فرانسه است که از دهه ۱۹۸۰ میلادی تولید و در اروپا عرضه شد. این موتور سپس وارد ایران شد.
2-چه تفاوتی بین موتور TU5 فرانسوی و نمونه ایرانیزه آن وجود دارد؟
موتور TU5 فرانسوی با کد NFU دارای پیستون‌های کله‌قندی و کیفیت ساخت بالاتری است. در حالی‌که نسخه ایرانیزه آن (NFS یا JP4S) از پیستون‌های تخت بهره می‌برد که کمی از نظر کیفیت پایین‌تر است. با این حال، توان خروجی در هر دو نسخه مشابه است.
3-تفاوت موتور TU5 با TU5P یا همان TU5 پلاس در چیست؟
TU5P نسخه بهبودیافته‌ای از موتور TU5 است که به سیستم CVVT (زمان‌بندی متغیر سوپاپ‌ها) مجهز شده است. این فناوری به بهبود آلایندگی و افزایش راندمان احتراق کمک می‌کند، اما قدرت موتور تغییر چشمگیری ندارد.
4-موتور TU5 روی کدام خودروهای ایرانی نصب شده است؟
این موتور در خودروهایی مانند پژو ۲۰۶ تیپ ۵ و ۶، پژو ۲۰۷، پژو پارس، پژو ۴۰۵، رانا، H30 کراس و سمند نصب شده است. نسخه TU5P نیز در خودروهایی مانند تارا و شاهین استفاده می‌شود.
5-آیا موتور TU5 قابلیت تیونینگ دارد؟
بله، به دلیل طراحی مناسب و ساختار DOHC، موتور TU5 قابلیت ارتقای عملکرد تا حدود ۱۶۰ اسب بخار را دارد. البته این ارتقا نیازمند هزینه‌های قابل توجه برای تیونینگ حرفه‌ای و مدیریت استهلاک است.
6-مزایای اصلی موتور TU5 چیست؟
از جمله مزایای اصلی موتور TU5 می‌توان به دوام فنی بالا، مصرف سوخت مناسب، قطعات فراوان در بازار، سادگی تعمیر و نگهداری و سازگاری با خودروهای سبک اشاره کرد.
7-آیا TU5 هنوز هم در دنیا تولید می‌شود؟
در اروپا تولید این موتور سال‌هاست متوقف شده، اما در ایران به دلیل شرایط خاص بازار و محدودیت‌های تکنولوژیکی، همچنان تولید و استفاده از آن ادامه دارد.
8-موتور ME16 سایپا چه تفاوتی با TU5P دارد؟
هیچ تفاوت فنی قابل توجهی وجود ندارد. موتور ME16 در واقع همان TU5P است که تحت برند سایپا به بازار عرضه می‌شود. هر دو موتور از روی پلتفرم EC5 پژو-سیتروئن توسعه یافته‌اند.
واشر سرسیلندر
لیست واشر سرسیلندر ها در برند های متفاوت
